پیشینه واژه فرش ؛ نگاهی به ریشه های تاریخی و فرهنگی یکی از اصیل ترین هنرهای ایرانی

فرش برای ما ایرانی ها فقط یه وسیله برای پوشوندن زمین نیست ؛ یه بخش از هویتمونه . هر جا بری ، از خونه مادربزرگ گرفته تا خونه های مدرن امروزی ، رد پای فرش هست . توی طرح ها ، رنگ ها و مدل فرش ها ، یه دنیای بزرگ از فرهنگ و هنر خوابیده که خیلی ها شاید ازش بی خبر باشن .

جالبه بدونی که خیلی از ماها اصلاً نمی دونیم این واژه فرش که این همه باهاش سر و کار داریم ، از کجا اومده . توی این مقاله می خوایم یه سفر کوتاه به گذشته بزنیم و ببینیم داستان این واژه از کجا شروع شده . به علاوه ، با کلی واژه و اصطلاح دیگه مثل قالی ، بوب ، بساط و . . . هم آشنا می شیم و یه نگاه کلی به نقش فرش ایرانی توی تاریخ و فرهنگمون می ندازیم .

قالی چیست و چه ارتباطی با واژه فرش دارد ؟

بذار ساده بگم ؛ وقتی می گیم فرش یا قالی ، منظورمون همون چیزی یه که کف خونه ها می اندازیم . ولی واقعیت اینه که قالی ، بیشتر از یه زیراندازه . توی بافتش ، هنر ، خلاقیت و حتی احساسات یه بافنده هست که با نخ و رنگ ترکیب شده . مثلاً فرش های دستباف که خیلی ها هنوز توی خونه شون دارن ، هر کدوم یه دنیا حرف دارن .

اما حالا با پیشرفت صنعت ، فرش ماشینی هم اومده وسط و دنیای خودش رو داره ؛ فرش ۷۰۰ شانه ، ۱۲۰۰ شانه ، یا ۱۵۰۰ شانه ، اینا همه از مدل فرش هایی ان که خیلی از مشتری هامون دنبالشن . یه بار مشتری ای اومده بود و فقط دنبال فرش برای اتاق نشیمن می گشت ، ولی وقتی مدل فرش گل برجسته و تابلو فرش های تزئینی رو دید ، کلاً نظرش عوض شد و چند تا فرش برای پذیرایی و حتی راهرو خونه ش خرید !

نگاهی به تاریخچه واژه فرش و مشتقات آن

حالا بریم سراغ ریشه یابی کلمه فرش . توی زبان های قدیمی مثل پهلوی ، کلمه هایی بودن که منظورشون از گستردنی ها بوده . مثلاً «ویسترگ» یعنی چیزی که پهن می شه . یا «نمت» یعنی نمد یا فرش . حتی «بوپ» یا «بوب» برای فرش های نفیس به کار می رفته . خیلی از این کلمه ها امروزه توی فرهنگ لغت ها هنوز رد و نشونشون هست .

در مورد واژه قالی ، بعضی منابع می گن از اسم شهری توی ارمنستان قدیم به اسم قالین گرفته شده . اون منطقه اون موقع جزو ایران باستان بوده . بعضی ها هم می گن قالی از واژه ترکی "قالین" اومده ، به معنی فرش پرزدار . هرچی که بوده ، الان وقتی می گیم قالی ، همه یاد فرش ایرانی می افتن .

نقش فرش در فرهنگ ایران ؛ از بساط خانه تا نماد ملی

فرش از قدیما فقط یه چیز ساده برای نشستن یا راه رفتن نبوده . همیشه یه جنبه تزئینی و هنری هم داشته . توی کتاب های تاریخی مثل لغت نامه دهخدا یا تاریخ طبری ، واژه هایی مثل بوب یا بساط زیاد به کار رفته . یه مثال معروفش هم فرش بهارستانه که از کاخ تیسفون برده شد ؛ می گن اون قدر طرح فرشش خاص و قشنگ بوده که همه رو شگفت زده کرده .

خیلی از مدل فرش هایی که الان می بینیم ، مثل فرش افشان یا فرش لچک ترنج ، ریشه در همون نقشه ها و فرهنگ های قدیمی دارن . یعنی وقتی یه فرش می خری ، داری یه تیکه از تاریخ رو هم با خودت می بری خونه !

کاشان ، پایتخت فرش جهان

سال ۱۳۹۳ یه خبر خوب اومد : کاشان شد پایتخت جهانی فرش . و خب ، انصافاً هم لیاقتش رو داشت . توی این شهر و آران و بیدگل اطرافش ، کلی کارخانه و کارگاه فعال هست . آمارش خیلی جالبه : بیش از ۱۲۰۰ تا کارخانه فرش ماشینی و ۷۰۰ تا کارگاه فرش دستباف !

خودم توی یکی از این کارخانه ها کار می کنم . بارها شده که مشتری بیاد و اولش یه فرش ارزون بخواد ، ولی وقتی با طرح فرش ها و رنگ فرش های مختلف آشنا می شه ، می بینی انتخابش کاملاً عوض می شه . یه بار یه خانواده از مشهد اومده بودن ، با خودشون گفتن فقط یه فرش ۶ متری می خوان ، ولی آخر سر با سه تا فرش ۹ متری برگشتن خونه ، چون هم قیمت مناسب بود ، هم از تنوع طرح ها خوششون اومده بود .

فرش ایرانی مخصوصاً فرش کاشان ، فقط توی ایران طرفدار نداره . خیلی از کشورها هم مشتری شن . فرقی نمی کنه دستباف باشه یا ماشینی ؛ وقتی اسمش فرش ایرانی باشه ، ارزشش چند برابر می شه .

نتیجه گیری ؛ فرش فقط یک زیرانداز نیست

حالا که رسیدیم به آخر مقاله ، دیگه معلومه فرش چی کاراست . فرش فقط یه زیرانداز ساده نیست ؛ یه نماد از تاریخ و فرهنگ ماست . طرح فرش های ایرانی ، رنگ فرش های خاص ، مدل فرش های متنوع . . . همه اینا نشون می ده که فرش برای ما ایرانی ها یه چیز عادی نیست ، یه جور عشق و خاطره ست .