فرش فقط یه زیرانداز ساده نیست ؛ یه تیکه از تاریخ و فرهنگ ماست که قرن هاست داره داستان زندگی مردم رو روایت می کنه . تاریخچه فرش خیلی بیشتر از اون چیزیه که فکر می کنیم . پشت هر گره و هر طرحی ، یه دنیا حرف نهفته ست . از فرش دستباف قدیمی گرفته تا فرش ماشینی ای که امروز توی کارخانه ها تولید می شه ، این هنر کلی راه اومده تا به اینجا رسیده .
تو این مقاله قراره با هم بریم سراغ تاریخچه فرش ، هم تو ایران و هم تو دنیا . قراره ببینیم اولین فرشا کجا بافته شدن ، چه تحولاتی داشتن و چطوری فرش ایرانی تبدیل شده به یه برند جهانی .
تاریخچه فرش در جهان
وقتی از قالی صحبت می کنیم ، منظورمون همون بافته های گره داریه که پرز دارن و اکثراً برای زیرانداز استفاده می شن . جالبه بدونین که تقریباً همه پژوهشگرا قبول دارن که شروع ماجرای فرش بافی از آسیا بوده . به خصوص از مناطقی مثل ایران ، ترکستان و قفقاز .
تو خیلی از متن های قدیمی ، حتی توی انجیل ، رد پای فرش دیده می شه . مثلاً هومر ، شاعر معروف یونانی ، گفته یه کاناپه با قالی ارغوانی تزئین شده بود ! یا یه سردار یونانی به اسم گزنفون نوشته بود ایرانی ها عادت داشتن روی قالی های نرم استراحت کنن .
اگه نقشه رو نگاه کنیم ، می بینیم که تو خیلی از کشورا مثل ترکیه ، افغانستان ، هند ، تبت ، چین ، حتی مصر و اسپانیا هم قالی بافی رواج داشته . اما چیزی که ایران رو متمایز می کنه ، قدمت و اصالتشه . مثلاً قالی معروف پازیریک که تو سیبری کشف شد ، مربوط به دوران هخامنشیانه و هنوزم قدیمی ترین فرش دستباف دنیاست که به اسم ایران ثبت شده .
گسترش فرش بافی به اروپا
فرش از همون اول تو اروپا فقط یه وسیله نبود ، بیشتر یه اثر هنری بود . تو دوران جنگ های صلیبی ، فرش های ترکی و ایرانی وارد اروپا شدن . اروپایی ها اونا رو نمی انداختن زمین ، بلکه به دیوار آویزون می کردن یا روی میز می نداختن . این نشون می ده که فرش براشون خیلی خاص و لوکس بوده . بعدها که تجارت جهانی رونق گرفت ، قالی ایرانی کم کم بازار اروپا رو هم گرفت و همه عاشق نقش و نگارهاش شدن .
تاریخچه فرش در ایران
ایران همیشه جزو سردمدارهای بافت فرش بوده . باستان شناس ها نشون دادن که ایرانی ها از هزاره پنجم قبل از میلاد ، یعنی حدود ۷۰۰۰ سال پیش ، با بافت پارچه و الیاف آشنا بودن . این یعنی سابقه فرشبافی تو کشورمون فوق العاده زیاده .
تو مناطقی مثل کردستان ، سیلک ، حسنلو ، مارلیک و دیلمان ، آثاری پیدا شده که نشون می ده مردم اون دوران ، نخ ها رو به هم می بافتن و باهاشون چیزایی مثل طناب و قالی اولیه می ساختن . کم کم این مهارت ها پیشرفته تر شد و راه رو برای فرش های دستباف امروزی باز کرد .
دوران ایلخانیان و تیموریان
از دوره ایلخانیان اطلاعات زیادی درباره فرش هاشون نداریم . بعضی از محققا معتقدن که توی نقاشی های اون دوران ، طرح و نقش فرش ها معلومه . ولی واقعیت اینه که این نقاشیا خیلی محدودن و نمی شه با اطمینان نظر داد . دوره تیموریان هم کم وبیش همین طوریه . یه پژوهشگری به اسم آرمی برینگز یه نظریه داده بود که بر اساس نقاشیا ، فرش های اون دوران رو تحلیل کرده بود ، اما چون نمونه ها کم بودن ، خیلی از حرفاش قابل اثبات نیست .
اوج هنر فرش در دوره صفویه
حالا برسیم به دوران طلایی فرش ایران ؛ یعنی دوران صفویه . اون زمان شاه ها مخصوصاً شاه عباس ، حسابی از فرشبافی حمایت می کردن . کارگاه های فرش تو شهرایی مثل کاشان ، تبریز و اصفهان فعال بودن و بهترین مواد اولیه هم در دسترس بود .
این باعث شد تا بعضی از زیباترین و باکیفیت ترین فرش های دستباف تاریخ توی همون زمان بافته بشن . خیلی از این فرشا هنوزم توی موزه های معروف دنیا مثل یه اثر هنری نگهداری می شن . نقش و نگارها ، ترکیب رنگ ها و طرح فرش هایی که اون موقع خلق شد ، هنوزم الهام بخش طراح های امروزی هستن . اگه امروز کارخانه فرشای هست که فرش مدرن تولید می کنه ، خیلیاشون از اون دوره الهام می گیرن .
جمع بندی : چرا شناخت تاریخچه فرش اهمیت دارد ؟
اگه دنبال خرید فرش ماشینی یا حتی یه تابلوی فرش خاص هستی ، بدون که پشت هر فرش ، یه تاریخچه بلندبالاست . وقتی با تاریخچه فرش آشنا باشی ، انتخابت معنی دارتر می شه . چون اون وقت می فهمی این محصول فقط یه کالا نیست ، بلکه یه تیکه از فرهنگ و تمدن ماست . تازه آشنایی با این تاریخچه کمکت می کنه که آخر سر تردیدهات رو کنار باری و طرح فرش ت رو انتخاب کنی . از سنتی تا مدرن ، از ساده تا گل دار . دنیای رنگارنگ فرش در انتظارته !!
